Janvâºa beigâs RLB Latvieðu valodas attîstîbas kopa kopâ ar saviem partneºiem – Latvijas Rakstnieku savienîbas un LZA Terminoloìijas komisijas pârstâvjiem paziòoja 2015. gada vârda, nevârda un spârnotâ teiciena aptaujas rezultâtus.
Tie rosina pârdomât, kas jauks un kas nejauks pçdçjâ laikâ novçrojams latvieðu valodâ, vçrtçt, ko visvairâk vajadzçtu uzlabot – tulkojumu, uzrakstu un nosaukumu kvalitâti, vispârçjo vârdu krâjumu, vingrinâties skaidru teikumu rakstîðanâ, nepiekâpties sveðvârdu iebrukuma priekðâ, nelietot beznozîmes modesvârdus.
Gada vârda aptaujai savus priekðlikumus var iesûtît ikviens latvieðu valodas lietotâjs. E-pasta adrese: gadavards@inbox.lv Iepriekðçjo aptauju rezultâti kopð 2003. gada – LVAK.wordpress.com/gada-vards-nevards-teiciens/
"Atkraste" – 2015. gada vârds ir ìeografijas jomâ parâdîjies neoloìisms, kas apzîmç to jûras (arî okeana vai ezera daïu), kas sâkas no krasta, bet neietveº dziïjûru. "Atkraste" arî novçrð pârpratumus, ko var radît vârds "piekraste", ar ko parasti apzîmç zemes daïu gar krastu (jeb "krastmalu", "piejûras apvidu" u. tml.). Þûrija atzina, ka "atkraste" ir labskanîgs, pçc latvieðu valodas likumiem un tradicijâm darinâts vârds, kâ arî jau parâdîjies daþos terminoloìiskos savienojumo s, kas ietverti glosârijos un publikâcijâs. Daþi interesantâkie pretendenti uz gada vârda titulu bija: "rîtdienîgs", "papçþmeitene", "interneta lietuvçni" (sinonims t. s. "troïïiem"), "laipnumis" (apstâkïa vârds, var lietot «laipi lûdzam!» vietâ), "melbikðveidîgie", "cûklûris", "labtiecîba", "vçlbrokastis" (anglicisma "branès» vietâ"), "velkamisms" un "velkamisti" (pârmçrîgas imigrâcijas veicinâtâju un atbalstîtâju apzîmçjums), "uzòçmuma svinîbas" ("korporâtîvâ pasâkuma" vietâ), "grîdasbumba" ("florbola" vietâ), "fantazijas dokuments" (asprâtîgs apzîmçjums pasei lîdzîgai apliecîbai), "lietpratis", "pretsparis" jeb "pretsparnieks", "maksiòas lidojumi" (kâ "mazcenas lidojumi"), "bçrziòlaiks", "meríelçt", "kasâmkarte", kâ arî "pavalkas" (lietotas drçbes, þargonâ – "humpalas"), "blenzis" (cilvçks, kas daudz blenþ), "pretîtis" (sîvs, nepiekâpîgs oponents) un "ðíîstsirdis" (nelatviski: "sirdsðíîsts cilvçks" – atrasts grâmatâ «Jâòa Endzelîna latvieðu valodas propaideutikas lekciju kurss», 2010, Rasma Grîsle, 29. lpp.).
"Uzstâdîjums" – 2015. gada nevârds joprojâm tiek plaði un nepareizi lietots ïoti daþâdâs nozîmçs: 'mçríis'; 'iestatîjums' (datorikâ); 'nostâdne'; 'princips'; 'iecere'; 'tema' ("sarunu uzstâdîjums"); 'priekðstats' u.tml.
Nevârdu katçgorijâ bija pieteikts daudz anglicismu un citâs valodâs cçluðos aizguvumu: "branès", "smûtijs", "kapkeiks", "barista", "bomzîgs", "informâtîvie dþingli", "jarmarka (Rarmarka)", "alkootulets", ""kinoðòiks", "podkâsts", "relîze", "konsîleris", "kulta –" (piem., "kulta çdieni" bez kâda sakara ar reliìiju), "lanèbokss" un "mîtîte" (trimdas latvieðu sarunvalodâ – 'pusdienu kârba' un 'gaïiòa'), "lîberâlis" (ðâ vârda nozîme kïuvusi neskaidra), "gurmâns", "glamûrîgs", "minibuss", "mûvers", "novitâtes", "rogainings", "reflektçt", "reitings", "represijas" (domâts sods), "socfaks", "tverkingotâjs", "tvameris", "simultâns"; latvieðu publikâcijâs it kâ angliski rakstîts arabu vârds "Daesh" (vçlamais latviskojums: "Dâiða", siev. dz. lokâms vârds).
Aptaujas dalîbnieki iesnieguði vçl daudzus citus tâdus nevârdus, kas pçc uzbûves, rakstîbas vai pçc iecerçtâs nozîmes jeb sçmantikas neatbilst latvieðu valodas likumîbâm un lîdzðinçjai praksei: "100 gade" (Latvijai svinçsim simtgadîbu, simt gadu jubileju, nevis simtgadi = 'gadsimtu'!), "suòu puikas, meitenes" (kucçni, kucîtes!), "finanèu pratîba", "nestandartais", "finanèu zinoðs".
Par gada panâkumu var uzskatît arî to, ka ar sabiedrisku darbinieku kopîgâm pûlçm izdevâs novçrst to, ka par Latvijas Nacionâlâs bibliotçkas mûsdienîgi iekârtotâs çstuves nosaukumu kïûst nevârds "Kleever" (beznozîmes vârds nezinâmâ valodâ, neskaidrâ rakstîbâ).
Parâdîjuðies un kuplojuði arî no latviska vai jau ierasta aizgûta materiâla radîti vârdi un vârdkopas, kas diemþçl ir neloìiski: "sadalâmie bçgïi", "nesadarbîba", "dzîve ar garðu", "dzîvot ar garðu", "ikoniskâs sievietes", "iziet (kaºadienestu)", "militârais kuìis" (kaºakuìis!), "ekspektâciju scçnârijs", "nebanka", "proislâmiskais vçstîjums" (tikai divus vârdus gaºð?), "starptautiskâ dziedâtâja", "gada globâlais izpildîtâjs", "uzraudzîbas trûkums par virzîbu", "Geto spçles", "Geto saldçjums", "noslçgt/noslçgties" ('beigt/beigties' vietâ), "ðíçrsfinancçjums", "stâvizrâde", "terminizçts" (par krçjumu).
Nevârds «tîzeris» îpaði pamanîts sakarâ ar gaidâmo latvieðu filmu "Dvçseïu putenis". Jaunas filmas îsu kârdinâjumfragmentu, ko reklâmas nolûkâ râda publikai, kamçr filma vçl top, turpmâk varçtu saukt kâdâ no ðiem jaunvârdiem – "kârdeklis" un "uzkurs". Savukârt "kaceklis" varçtu derçt cita kinomâkslas un literâtûras jçdziena nosaukðanai, ko angliski dçvç par "cliffhanger".
Jau krietnu laiku mulsina nosaukums "Barona centrs", kas îstenîbâ ir nevis kâds institûts, bet Kriðjâòa Barona ielâ uzcelta mazumtirdzniecîbas un komercpakalpojumu çka. Izrâdâs, ka stilistiski tikpat aplami darinâts ir arî îpatnçjs Rîgas sabiedriskâ transporta pieturvietas nosaukums: "Slavu rotâcijas aplis". To, gada vârda þûrijai apsprieþoties arî ar citiem valodas praktiíiem, tika nolemts ieteikt pârdçvçt par "Slavu ielas apli" (tuvumâ ir Slavu iela, Slavu tilts, bet "aplis" nozîmç satiksmes mezglu)."
Salauztâ slotaskâta kriminâllieta" – 2015. gada spârnotais teiciens lietots presç, kâ arî citur daþâdâs variâcijâs, kad tika apspriesta Daiòa Rûtenberga vairâkkârtçjâ tiesâðana par to, ka sabojâts kâds kâts, kas izmantots publiskâ demonstrâcijâ, kuºâ atbalstîja Krimas anneksiju – starptautisko normu un nolîgumu pârkâpumu. Ðai paðâ sakarâ pamanîts vçl cits labs teiciens: "Dainis Rûtenbergs rîkojâs satversmîgi" – advokâta Alþa Allika aizstâvîbas runâ tiesâ, kas publicçta arî "Jurista Vârdâ" (satversmîgi = atbilstîgi, saskanîgi ar satversmç jeb konstitûcijâ paustiem ideâliem un principiem).
Citi asprâtîgi un zîmîgos brîþos dzirdçti 2015. gada teicieni – "Tautai jâzina savas varoòmaðînas!" (par pieticîgajiem vietçjo sociâldemokratu lîdeºiem); "Laikam no sâkuma jâierauj!"; "Labi, ka tâs nav lîlijas!"; "Vâveres ir lecîgas."" (bçrna rakstudarbiòâ); "Iekðpolîtikâ lielâkos pârsteigumus nesîs ugunîgais mçrkaíis." (laikrakstâ); "Vçjonis tikko nogâza Bçrziòu."; "Pagâtne ir brînumu pilna – kâ bçrnu mute."(Arða Ostupa recenzijâ par Kârïa Vçrdiòa grâmatu "Pieauguðie").
Dîvainu teicienu vidû minami "Man tas lçmums ir bijis visu mûþu iekðâ."; "Ûûûûûû! Ûûûûûû! Ûûûûûû!"; "Uz apsûdzçto sola vainîgie Zolitûdes lietâ"; "Es justos komfortablâk, ja ðis pieaugums nebûtu tik liels." (par ministru algâm) un "...es tajâ laikâ biju Íînâ."(taisnoðanâs par neziòu).
"Ikviens, kas çd no rokas, vismaz pâris reizes gribçjis tajâ iekost" ir kïuvis par 2015. gada latviskâko spârnoto teicienu. Tâ to novçrtçjuði RLB domes deleìçtie vçrtçtâji. Atziòas paudçjam Vladim Spârem pieðíirta îpaðâ RLB veicinâðanas balva par dalîbu gada vârda aptaujâ.
2015. gada vârda un nevârda þûrijâ darbojâs astoòi valodas teôrçtiíi un praktiíi: literâtûrfilosofe un tulkotâja Ieva Kolmane; architekte, sabiedriskâ darbiniece Maija Sinka-Gobiòa; valodniecîbas profesore Dace Markus; vietnes LVAK.wordpress.com redaktors Valters Feists; Ventspils Augstskolas Tulkoðanas studiju fakultâtes profesors Juris Baldunèiks; rakstnieks un reklâmas tekstu speciâlists Pçteris Pûrîtis, tulkotâjs, literârais redaktors un terminologs Aldis Lauzis; valodn iece, RLB Latvieðu valodas attîstîbas kopas koordinâtore Vineta Poriòa.
Latvieðu valodas attîstîbas kopa (LVAK) iecerçjusi turpinât pçtît gan gada labo, gan nejauko vârdu vâkumu, gan arî daudzveidîgos iesûtîjumus ceturtajâ papildu katçgorijâ "gada savârstîjums"(samudþinâtus, neskaidrus teikumus, kas parâdîjuðies nopietni domâtos tekstos). Paredzams, ka ðajâ darbâ bûs vajadzîgi palîgi – cilvçki, kam ir pieredze rediìçðanâ, latvieðu valodas morfoloìijâ, sintaksç, sveðvalodâs un terminoloìijas izstrâdç. Seviðíi gaidâm savâ pulkâ klasiskâs latvieðu pareizrakstîbas pratçjus, bet iesaistâmies domu apmaiòâ ar visiem, kas veltî laiku mûsu valodas kopðanai un pçtîðanai.
Ar LVAK var sazinâties, apmeklçjot tâs vietni http://LVAK.wordpress.com un ieskatoties jaunumos èivinâtavas kanâlî http://twitter.com/LVAK_valoda.
Zîmçjuma autors – Mareks Ruskuls
|
Ielâdçju...
|
